Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis (1998-2013)

Ecologische geschiedenis of milieugeschiedenis is uitgegroeid tot een volwaardige discipline met een eigen karakter waarin alle aspecten van de relatie tussen de mens en natuur doorheen de geschiedenis aan bod komen. Een Vlaams-Nederlandse redactie buigt zich over historisch-ecologische problemen en wil de studie van de ecologische geschiedenis in de breedste zin van het woord bevorderen.

Inhoudstafel van alle jaargangen

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2012/13 (go to publisher website)

Dit nummer van het Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis gaat in op het thema landbouw en milieu. Het is een bewerking van de lezingen die in oktober 2012 te Groningen werden gehouden tijdens een symposium van het Nederlands Agronomisch Historisch Instituut (NAHI-Groningen/ Wageningen) en het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG-Leuven).

Pieter de Graef en Tim Soens analyseren het gebruik van stedelijk afval op het Vlaamse platteland in de premoderne tijd. Zij vragen zich af of steden, farmers en peasants in gelijke mate profiteerden van dit systeem. Henk van Zon beschrijft de betekenis van het stedelijk afval voor de 19de-eeuwse Nederlandse samenleving. Waarom is er anno 2012 weer zoveel belangstelling voor dit afval, terwijl het gebruik ervan in de 19de eeuw is verdwenen?

Het bodemvruchtbaarheidsonderzoek en de mestadvisering in België is het onderwerp van het artikel van Hanne de Winter en Yves Segers. Vooral de weg die leidde naar de institutionalisering van het onderzoek heeft hun aandacht. Het was een van de voorwaarden voor de naoorlogse modernisering van de landbouw. Jens van de Maele kijkt naar de ontvangst van Rachel Carsons boek Silent Spring begin jaren zestig door de Nederlands en Vlaamse pers. De publicatie wees op de gevaren van het ongelimiteerde gebruik van DDT. Werden de waarschuwingen serieus genomen? Tot slot buigt Henny van der Windt zich over de relatie tussen boeren en natuurbeschermers in Nederland. De samenwerking tussen overheid, wetenschap en natuurbeschermers leidde tot een bijzondere oriëntatie op de maakbaarheid van natuur. Niet altijd tot genoegen van boeren.

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2011 (go to publisher website)

Dit nummer van het Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis bevat bijdragen over de geschiedenis van de bossen in Nederland en Vlaanderen. Jim van Laar geeft een overzicht van het boshistorisch onderzoek in Nederland, dat duidelijk maakt vanuit welke verschillende benaderingen van zowel de natuurwetenschappen als de historische wetenschappen de geschiedenis van gebruik en beheer van bossen in Nederland in de afgelopen eeuw is bestudeerd. Leenders laat in zijn artikel mooi zien hoe belangrijk bossen en het beheer daarvan waren voor de laatmiddeleeuwse economie en samenleving in Brabant. Bart Nyssen toont in zijn bijdrage aan de hand van diepgaand literatuuronderzoek aan dat de houding van bosbouwers ten opzichte van de Amerikaanse vogelkers meer gebaseerd was op – vaak foutieve – beeldvorming dan op de werkelijke eigenschappen van deze boom. Ten slotte bevat dit nummer drie casestudy’s van bossen in Gelderland en Brabant in de achttiende eeuw, een periode waarin de modernisering van de bosbouw in de Lage Landen begon. In Gelderland geschiedde dat onder invloed van de Duitse bosbouw, zoals Klaas Bouwer laat zien. Uit de bijdrage van Sara Adriaenssens over het Brabantse Zoerselbos blijkt niets van Duitse invloeden, maar ook daar werd heide ontgonnen en werden dennen aangeplant. Een stokpaardje van achttiende-eeuwse voorstanders van modernisering was het afwijzen van het gemeenschappelijk bezit van grond. Dat gold ook voor de malenbossen op de Veluwe, die in het bezit waren van de aangrenzende buurschappen. Jan de Rijk laat in zijn artikel over het Hoog Soerense bos zien dat het beheer daarvan in de tijd waarin het nog gemeenschappelijk eigendom was lucratiever was dan nadien, toen het particulier bezit was.

 

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2010 (go to publisher website)

Dit themanummer van het Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis focust op de historische rol van water in de steden van de Lage Landen. Doorheen de geschiedenis structureert water het stedelijk landschap; vormt het een basisvoorwaarde voor overleven, maar evengoed een instrument van controle en toe-eigening, en soms zelfs een bedreiging voor het voortbestaan van de stad. In hun inleiding op het themanummer analyseren Chloé Deligne en Tim Soens hoe onderzoek naar de evoluerende omgang met water in en rond de stad een antwoord kan bieden op meerdere actuele vragen in de ecologische geschiedenis, variërend van de technologische en institutionele padafhankelijkheid in de omgang met natuurlijke hulpbronnen, over de ongelijke verdeling van ecologische risico’s en baten tot en met de sturende rol van grenzen in heel wat ecologische debatten. In hun twee bijdragen over middeleeuws Gent tonen Marie Christine Laleman en Frank Gelaude aan hoe archeologische en hydrografische inzichten de basis kunnen vormen van nieuwe interdisciplinaire reconstructies en interpretaties van het waterstaatkundig ‘systeem’ van een stad. De grootschaligheid en multifunctionaliteit van het Gentse systeem wordt aansluitend geïllustreerd door Adriaan de Kraker en Frank Gelaude aan de hand van de grote rivieroverstroming die de stad trof in 1571. Aansluitend bij het Gentse drieluik, duikt Bram Vannieuwenhuyze vervolgens in de complexe voorgeschiedenis van de Brusselse beken, waarbij hij zowel de dunne grens tussen ‘natuurlijke’ en ‘artificiële’ waterwegen blootlegt als de methodologische moeilijkheid om de opeenvolgende ingrepen in dit waterwegennet te reconstrueren. De bijdragen van François Jarrige en Stéphane Frioux verruimen het opzet van dit themanummer zowel chronologisch als geografisch. In zijn analyse van conflicten rond het vlasroten in de negentiende-eeuwse Leie, toont Jarrige zowel de tegengestelde waterkundige belangen van stad en platteland aan als de complicerende rol van nationale grenzen. Bij Frioux staat dan weer de uitwisseling van ideeën en technieken rond stedelijke waterzuivering rond 1900 centraal, waarbij debatten rond technologische vernieuwing stevig verankerd blijken in een evoluerend maatschappelijk spanningsveld.

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2009 (go to publisher website)

Dit nummer van het Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis bevat bijdragen waarin de invloed van de koloniale mogendheden België en Nederland in hun bezittingen in Afrika, Amerika en Azië wordt beschreven. In vier artikelen komt een veelheid aan thema’s aan bod, van de winning van ertsen tot de uitputting van landbouwgronden, van de beelden die onze voorouders zich vormden van de gebieden overzee – en de invloed die deze beelden hadden op hun eigen kijk op bijvoorbeeld natuur – tot de vorming van collecties van exotische naturalia. Daarmee sluit deze aflevering aan bij internationaal gevoerde discussies onder historici over de betekenis van exotische streken voor landen in Europa (en omgekeerd) en proberen wij een Belgisch-Nederlandse invulling aan deze gedachtewisseling te geven. De verschijnselen en ontwikkelingen in alle hier beschreven koloniën zijn, evenals de invalshoek van de betrokken moederlanden zelf, zeer verschillend van aard. Uitbuiting en onzorgvuldige omgang met natuur en natuurlijke hulpbronnen kwamen regelmatig voor, zoals blijkt uit de bijdrage van Alex van Stipriaan over Suriname. Westerse kolonisten lieten zich vaak bewust of onbewust leiden door de mythe van de onuitputtelijkheid van de tropische rijkdommen. In Indonesië werden in de eerste decennia van de negentiende eeuw juist pogingen ondernomen om een duurzame vorm van bosbeheer tot stand te brengen. In het artikel van Peter Boomgaard lezen we hoe Daendels al in 1808 een vorm van staatsbosbeheer instelde en de uitputting der bossen probeerde tegen te gaan. In de meest recent verworven kolonie waarover in dit nummer wordt bericht, Belgisch Congo, waren weer andere mechanismen werkzaam. Patricia van Schuylenbergh laat zien dat onderzoekers hier veel mogelijkheden kregen om zich te verdiepen in de natuur. Ook natuurbescherming kwam tot ontwikkeling, waarbij contacten met Nederlandse natuurbeschermers van belang waren. In het openingsartikel toont Karel Davids aan de hand van zeventiende- en achttiende-eeuwse beschrijvingen van Nieuw-Nederland, noordoost Brazilië en het kustgebied tussen de Amazone en de Orinoco de ontwikkeling van de visie op de natuur in deze Nederlandse koloniën. Hij stelt daarbij vast dat de gangbare cultureel-geografische benadering onvoldoende is om de veelzijdige werkelijkheid recht te doen.

 Redactie: Piet van Cruyningen (redactiesecretaris), Chloé Deligne, Hilde Greefs, Marjolein ’t Hart (themaredacteur), Adrie de Kraker, Harry van Royen, Tim Soens, Erik Thoen (hoofdredactie België), Dries Tys, Henny van der Windt (hoofdredactie Nederland), Henk van Zon (thema- en eindredacteur van dit nummer).

 

Jaarboek voor ecologische geschiedenis 2008 (go to publisher website)

In dit nummer van het Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis staan het klimaat en de atmosfeer centraal. Het is een belangwekkend thema voor onderzoekers en beleidsmakers dat met vele onzekerheden is omgeven. Goede historische reconstructies zijn dus van groot belang. In dit nummer wordt vanuit verschillende perspectieven ingegaan op het thema.

In twee artikelen wordt ingegaan op stormen uit het verleden, niet alleen omdat stormen iets zeggen over klimaatsveranderingen, maar ook omdat deze een groot maatschappelijk effect kunnen hebben. Adriaan M.J. de Kraker reconstrueert stormen uit de periode 1400 tot 1625 aan de hand van zeer uiteenlopende data. Vervolgens staan Gaston R. Demarée en Robert Muir-Wood stil bij de zeer zware, maar vrijwel onbekende storm uit 1703.

De bijdrage van Joop Oude Lohuis gaat in op de zogenaamde ‘hockeystick’, een grafische weergave van het weer tussen het jaar 1000 en 2000. Op welke gegevens en aannames is deze ‘hockeystick’ gebaseerd? Het artikel gaat ook in op de rol van het Intergovernmental Panel on Climate Change.

Omdat methodologische kwesties in het klimaatsonderzoek een grote rol spelen, krijgen deze in dit themanummer volop aandacht. Een mooi overzicht van de ontwikkelingen in het onderzoek naar atmosferische depositie en de methodologische problemen daarbij geeft Ed Buijsman. Hij bespreekt onder meer de discussies rond de zogenaamde zure regen in de periode tussen 1970 en 2000.

De maatschappelijke perceptie van problemen speelt een grote rol bij de neiging deze op te lossen. Hein-Anton van der Heijden beschrijft hoe de Nederlandse natuur- en milieubeweging aankeek tegen de klimaatsverandering. Het artikel van Jos Dekker laat zien hoe het Landbouwschap en de Stichting van de Landbouw een antwoord zochten op milieuproblemen.

Redactie: Adrie de Kraker , Chloé Deligne, Hilde Greefs, Tim Soens, Marjolein ’t Hart, Erik Thoen (hoofdredactie België), Dries Tys, Piet van Cruyningen, Henny van der Windt (hoofdredactie Nederland), Harry van Royen (eindredactie), Henk van Zon.

 

Jaarboek voor ecologische geschiedenis 2007 (go to publisher website)

Dit nummer van het Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis heeft een bijzondere inhoud omdat tien jaar geleden het eerste nummer van het Jaarboek verscheen. In deze aflevering willen we zowel de ontwikkeling als de diversiteit van het vakgebied laten zien.

In twee artikelen wordt teruggeblikt. Erik Thoen schetst samen met anderen de belangrijkste thema’s en vragen van de discipline, terwijl Marjolein ’t Hart de opeenvolgende jaarboeken karakteriseert en positioneert.

De andere vier artikelen tonen enkele resultaten van ecologisch historisch onderzoek en worden elk door een uitvoerige redactionele inleiding in een breder perspectief geplaatst. Een beschouwing over de betekenis van de archeologie voor het ecologisch historisch onderzoek introduceert de bijdrage van Wietske Prummel over de ontwikkeling van de relatie tussen mens en dier in Noord-Nederland in de pre- en protohistorie. Dave De Ruysschers beschrijving van burengeschillen in de zestiende en zeventiende eeuw volgt op een inleiding over stedelijke vervuiling. Een schets van het begrip duurzaamheid gaat vooraf aan de bijdrage van Tom Verbeke over de milieu-Kuznets curve, een bepaald verband tussen vervuiling en economische groei, geïllustreerd aan de hand van de ontwikkeling van de uitstoot van CO2 en SO2 in België en Nederland. Een verhandeling over sociale bewegingen vormt de introductie voor een artikel van Henny van der Windt en Dirk Bogaert over de Nederlandse en Belgische natuurbeschermingsbeweging.

Redactie: Chloé Deligne, Hilde Greefs (eindredactie, Marjolein ’t Hart, Erik Thoen (hoofdredactie België), Dries Tys, Piet van Cruyningen, Henny van der Windt (hoofdredactie Nederland), Harry van Royen, Henk van Zon.

 

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2005/2006

More so than in most other countries, water management was crucial in the Middle Ages and early modern era in the Low Countries where both man and the changing ecological conditions strongly affected the landscape. Striking is the enormous variation in solutions to the water threat. The authors in this Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis primarily focus on the interaction between society and the environment: social-political and social economic factors prove to explain why the solutions implemented were sometimes sustainable and sometimes not. The various case studies are introduced by Martin Reuss, a water management specialist from the United States.

Meer dan in andere landen speelde het waterbeheer in de Lage Landen een bijzonder belangrijke rol tijdens de middeleeuwen en de nieuwe tijden. Zowel de mens als de steeds wijzigende ecologische omstandigheden hadden een sterke impact op het landschap. De oplossingen, die men voor het waterbeheer vond, varieerden sterk. De auteurs van dit Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis benadrukken vooral de interacties tussen samenleving en milieu: met name sociaal-politieke en sociaal-economische factoren bieden een verklaring voor het welslagen en de duurzaamheid van bepaalde maatregelen. De verschillende casestudies worden ingeleid door Martin Reuss, een specialist inzake waterbeheer uit de Verenigde Staten.

Editorial Board/Redactie: Erik Thoen, Henny van der Windt, Dries Tys, Hilde Greefs, Chloë Deligne, Marjolein ’t Hart, Piet van Cruyningen, Petra van Dam, Harry van Royen,Henk van Zon.

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2004 (go to publisher website)

 

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2003 (go to publisher website)

Een greep uit de inhoud:
- De langetermijngeschiedenis van het afvalbeheer en watervervuiling in Brussel
- Waterverontreiniging in Nederland in de negentiende eeuw
- Historisch onderzoek naar potentiële historische bodemverontreiniging door voormalige industriële activiteiten
- De retrospectieve studie van buiten gebruikgestelde industriële terreinen in Wallonië

 

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2002 (go to publisher website)

Een greep uit de inhoud:
- Natuurverschijnselen in de middeleeuwse geschiedschrijving
- Grote schoonmaak in de stad
- De Makegemse bossen
- Mens en Mensaap in de verlichting: Tyson en Monboddo
- De coloradekever zaait paniek in Europa
- (On)duurzaamheidsontwikkelingen van productsystemen
- Discussiedossiers: 'Groen Geloof' en Bedenkingen bij Lomborg's 'The sceptical environmentalist'
- Recensies

 

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2001 (go to publisher website)

Een greep uit de inhoud van het jaarboek Ecologische Geschiedenis nr. 4 - Waterbeheer in het verleden (inleiding) - Van landschapsgeschiedenis naar ecologische geschiedenis - De kassen staan blank - Het waterschap en de mythe van democratie in het Ancien Régime - Waterbeheer, landbouw en samenleveing in West-Zeeuws-Vlaanderen in de 17e en 18e eeuw - 'Zalm à l'hollandaise of Waalse karpers?' - Slotbeschouwingen: Besturen in de polder Redactie: Erik Thoen, Harry Van Royen, Henk van Zon, Myriam Daru, Joep Dirkx, Petra van Dam, Christophe Verbruggen, Dries Tys, Hilde Greefs, Jan Bieleman en Henny van der Windt

 

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 2000 (go to publisher website)

Een greep uit de inhoud van het jaarboek Ecologische Geschiedenis nr. 3
- Vreemdelingen in natuur en landschap: een inleiding
- Vreemdelingen in de Nederlandse flora? De tijd zal het leren
- Autochtone bomen en struiken. Een historisch-ecologische benadering
- Vreemde eiken in het bos
- Stinzenplanten en inburgering van vreemdelingen
- De rol van de warande. Geschiedenis van de inburgering van het konijn
- Vreemde vogels gedragen zich voorspelbaar
Redactie: Erik Thoen, Harry Van Royen, Henk van Zon, Myriam Daru, Joep Dirkx, Petra van Dam, Christophe Verbruggen, Dries Tys, Hilde Greefs

 

Jaarboek voor Ecologische geschiedenis 1999 (go to publisher website)

Een greep uit de inhoud van het jaarboek Ecologische Geschiedenis nr. 2
- Onkruid verging niet. Het succes van de paling in de Hollandse wateren, 1300-1600
- De omgang van de mens met overstromingsgevaar in de Belgische kustvlakte tussen de 8ste en de 12de eeuw: enkele aanwijzingen
- Ecologische aspecten van de middeleeuwse zoutwinning in de Delta
- Beeldvorming van de vos door de eeuwen heen
- Irrigatie en koloniale staat op Java: de gevolgen van de hongersnoden in Demak
- De reacties op vroege vormen van vervuiling. De chemische nijverheid te Gent, 1820-1892
Redactie: Erik Thoen, Harry Van Royen, Ernst-Eberhard Manski, Henk van Zon, Myriam Daru, Joep Dirkx, Petra van Dam, Christophe Verbruggen

 

Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 1998 (go to publisher website)

Maar liefst achttien bijdragen over de relatie tussen mens en natuur sieren deze uitgave. De relatie wordt belicht door wetenschappers uit Vlaanderen, Nederland en Franstalig België. Onderzoekers uit de geschiedenis, de economie, de geografie, de rechten, de biologie en de filosofie belichten de problematiek vanuit hun vakgebied. Mensen die in de dagelijkse praktijk met de spanning tussen economie en ecologie worden geconfronteerd, maken de aandachtspunten duidelijk van overheid, bedrijfsleven, landbouw en milieubeweging. Globale beschouwingen wisselen gedetailleerde studies af. Bijdragen over het verleden staan naast analyses van de actuele milieuproblematiek. Nog andere auteurs maken dan weer prognoses die zich situeren tussen doemdenkscenario’s en mateloos optimisme. Een knap staaltje van interdisciplinariteit.

Dit boek is tegelijkertijd het Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis 1998. Het Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis is een co-editie van de Vereniging voor Ecologische Geschiedenis en Academia Press.

Redactie: Erik Thoen (hoofdredacteur), Harry Van Royen (redactiesecretaris), Ernst-Eberhard Manski (recensiedienst), Henk Van Zon (Rijksuniversiteit Groningen), Myriam Daru (Net Werk, Nederland), Joep Dirkx (DLO-Staring Centrum Wageningen), Petra Van Dam (Universiteit van Amsterdam), Christophe Verbruggen